داروی کوتریموکسازول در چه مواردی تجویز می شود؟ نحوه مصرف و عوارض آن

داروی کوتریموکسازول (تری متوپریم / سولفامتوکسازول) یک آنتی‌بیوتیک پرکاربرد برای درمان و پیشگیری بسیاری از عفونت‌های باکتریایی است. تجویز این دارو از 1974 شروع شد و خیلی زود در میان آنتی‌بیوتیک‌ها جای خودش را پیدا کرد.

درحال‌حاضر تری متوپریم در لیست داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت (WHO) قرار دارد و در سال 2020، با رکورد فروش بیش از 5 میلیون نسخه، به‌عنوان صد و بیست و یکمین داروی رایج در ایالات‌متحده انتخاب شد.

دوز مصرفی کوتریموکسازول، 400/80 میلی‌گرم است و در انواع ساشه قرص کودکان و بزرگسالان، سوسپانسیون و محلول برای تزریقات تولید می‌شود. در ادامه، به بررسی نکات مهم قبل از مصرف و عوارض جانبی آن نیز می‌پردازیم.

کوتریموکسازول 400/80 برای چیست؟

کوتریموکسازول یک داروی آنتی بیوتیک با دوز 400/80 برای کودکان، بزرگسالان و سالمندان است. در این دارو، از تری متوپریم استفاده‌شده است به همین دلیل بعضی افراد آن را به نام تری متوپریم می‌شناسند. ترکیب شیمیایی این دو، می‌تواند برای درمان عفونت‌های زیر مفید باشد:

• عفونت دستگاه ادراری
• اوتیت میانی حاد در کودکان
• برونشیت مزمن در بزرگسالان
• عفونت‌های دستگاه تنفسی و وبا
• آنتریت ناشی از شیگلای حساس
• پیشگیری و درمان پنومونی پنوموسیستیس جیرووسی
• اسهال مسافران ناشی از E. coli انتروتوکسیژنیک
• عفونت‌های پوستی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین

نام تجاری: باکتریم (Bactrim)، سپترا (Septra)، سولفاتریم (Sulfatrim)

اسامی رایج:

• تری متوپریم
• سولفامتوکسازول
• بیسپتول
• سومترولیم
• کوتریم
• دیسپتیل
• رسپریم
• سپترا
• سپترین / سپتران
• سولفاتریم
• تری سول
• وکتریم (Vactrim)
• Polytrim
• Primsol

داروی کوتریموکسازول ۴۰۰ رایج‌ترین دارویی است که برای پیشگیری از پنومونی پنوموسیستیس جیرووسی (PCP) استفاده می‌شود.

نحوه مصرف کوتریموکسازول

کوتریموکسازول آنتی‌بیوتیکی ترکیبی از دو داروی ضد باکتری است: سولفونامیدی به نام سولفامتوکسازول و تری متوپریم. اگرچه در گذشته به‌طور گسترده برای طیف وسیعی از عفونت‌ها تجویز می‌شد، اما گاهی اوقات با عوارض جانبی جدی همراه بوده است.

به‌همین‌دلیل، درحال‌حاضر برای درمان عفونت‌های ساده، سایر آنتی‌بیوتیک‌ها و برای عفونت‌های جدی‌تر (مانند عفونت‌های افراد با مشکل دستگاه ایمنی مانند HIV) کوتریموکسازول تجویز می‌شود. این دارو با دوز ۴۰۰/۸۰ میلی‌گرم به‌صورت خوراکی و تزریقی و تنها با تجویز پزشک، قابل تهیه است. باتوجه‌به اینکه این دارو را بدون نسخه نمی‌توان خریداری کرد، بهتر است قبل از مصرف مشاوره دارویی داشته باشید.

قرص و شربت کوتریموکسازول را چه زمانی مصرف کنیم؟

داروی سولفامتوکسازول معمولاً برای مصرف 2 بار در روز تجویز می‌شود. پزشک شما زمان و روزهای مصرف دارو (در بیشتر موارد ۵ تا ۷ روز و برای عفونت‌های دستگاه ‌ادراری ۱ تا ۳ روز) را مشخص خواهد کرد. بااین‌حال، اگر اطلاعات کافی در این مورد ندارید، با دکتر عفونی مشورت کنید‌. در وب‌سایت امکان تعیین وقت معاینه حضوری و مشاوره تلفنی با دکتر عفونی وجود دارد.

فراموشی مصرف کوتریموکسازول ۴۰۰/۸۰ میلی‌گرم

اگر مصرف داروی کوتریموکسازول را در یک نوبت فراموش کردید، دوز فراموش‌شده را به‌محض یادآوری مصرف کنید. درصورتی‌که تقریباً زمان مصرف نوبت بعدی فرا رسیده است، دوز فراموش‌شده را رها کنید. برای جبران دوز فراموش‌شده دو دارو در یک زمان مصرف نکنید.

مصرف بیش از حد کوتریموکسازول

علائم مصرف بیش‌ازحد کوتریموکسازول ۴۰۰ عبارت‌اند از:

• حالت تهوع
• استفراغ
• سرگیجه
• سردرد
• افسردگی
• ترومبوسیتوپنی
• ازدست‌دادن اشتها
• قولنج کردن
• خواب‌آلودگی
• بیهوشی

درمان توصیه‌شده برای مصرف بیش‌ازحد شامل موارد زیر است:

• تجویز زغال فعال
• پمپاژ معده
• درمان فولینات‌کلسیم در موارد دیسکرازی خون
• همودیالیز که در پاک‌سازی کوتریموکسازول از پلاسمای خون نسبتاً مؤثر است.

نحوه قطع مصرف داروی کوتریموکسازول

قبل از شروع درمان و در زمان توقف مصرف دارو، بروشور اطلاعات چاپ‌شده سازنده در داخل بسته را مطالعه کنید. کوتریموکسازول را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید و زمانی که علائم بهبود پیدا کرد (حداقل دو روز بدون نشانه‌های بیماری) با مشورت پزشک مصرف دارو را قطع کنید. می‌توانید قبل از مصرف نیز نحوه قطع مصرف را از پزشک عمومی جویا شوید.

موارد مصرف داروی کوتریموکسازول 400

سولفامتوکسازول پس از مصرف خوراکی به‌سرعت جذب می‌شود. سعی کنید زمانی که کوتریموکسازول مصرف می‌کنید، چندین لیوان آب بنوشید تا دچار کم‌آبی نشوید.

اکثر افراد چند روز بعد از شروع درمان بهبود پیدا می‌کنند. اگر علائم شما باوجود مصرف سولفامتوکسازول بهبود نیافت، دوباره به پزشک مراجعه کنید. ممکن است به آنتی‌بیوتیک جایگزین نیاز داشته باشید؛ زیرا برخی از باکتری‌ها نسبت به انواع خاصی از آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند.

حتی اگر احساس می‌کنید که عفونت شما برطرف شده است، مصرف آنتی‌بیوتیک را تا پایان دوره برای جلوگیری از عود عفونت، ادامه دهید (مگر اینکه پزشک خلاف آن را به شما بگوید).

۱. پماد کوتریموکسازول

پماد کوتریموکسازول با نام ژنریک کلوتریمازول و نام تجاری: Canesten – کانستن، یک داروی ضد قارچ است که برای درمان عفونت‌های پوستی مخمری استفاده می‌شود.

کلوتریمازول انواع مختلفی از عفونت‌های قارچی را درمان می‌کند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• عفونت قارچی پای ورزشکار
• درماتوفیتوز
• عفونت قارچی ناخن
• عفونت حاصل از پوشک آلوده در نوزادان
• قارچ در چین و چروک‌های پوست (اینترتریگو)
• درمان برفک واژن

کلوتریمازول در اشکال مختلف کرم خارجی و داخلی، اسپری و محلول پوست، با توجه به محل استفاده از دارو، تولید می‌شود و از داروخانه قابل تهیه است و معمولاً بعد از یک هفته استفاده، دو مرتبه در روز، عفونت‌های قارچی را درمان می‌کند.

بر اساس نظر سایت nhs.uk:

شایع‌ترین عارضه جانبی پماد کلوتریمازول، تحریک پوست در ناحیه تحت درمان بوده و بهتر است همیشه بعد از استفاده، برای جلوگیری از گسترش عفونت، دست‌های خود را بشویید.

۲. قرص کوتریموکسازول برای سرماخوردگی

کوتریموکسازول با توقف رشد باکتری‌ها کار می‌کند و در سرماخوردگی‌های باکتریایی مؤثر است. اما ویروس‌هایی را که می‌توانند باعث سرماخوردگی، آنفولانزا یا سایر عفونت‌های ویروسی شوند را از بین نمی‌برد.

۳. کوتریموکسازول برای گلودرد و عفونت گلو

گلو درد و عفونت گلو می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. اگر ورود و تکثیر باکتری علت بیماری باشد، کوتریموکسازول ۴۰۰ می‌تواند در درمان آن مؤثر باشد.

۴. پماد کوتریموکسازول برای جوش

پماد کوتریمازول یک داروی ضدقارچ است و برای درمان عفونت‌های پوستی مؤثر است. علاوه‌برآن، برای درمان آکنه و جوش، به همراه تتراسایکلین یا آزیترومایسین توسط پزشک پوست و مو تجویز می‌شود.

۵. قرص کوتریموکسازول برای سینوزیت

آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک مانند آموکسی‌سیلین و تری متوپریم/ سولفامتوکسازول اغلب برای بیماران مبتلا به سینوزیت مزمن و عفونت باکتریایی زمینه‌ای تجویز می‌شوند.

۶. قرص کوتریموکسازول برای عفونت روده

سولفاتریم برای درمان عفونت‌های باکتریایی مانند ذات‌الریه، عفونت ریه و برونشیت، عفونت لوله‌های منتهی به ریه‌ها و عفونت‌های دستگاه گوارش و روده‌ها استفاده می‌شود.

۷. قرص کوتریموکسازول برای عفونت واژن و رحم

داروی کوتریموکسازول، سوزش، خارش، ترشحات و عفونت واژن را کاهش می‌دهد. این کار را با توقف رشد مخمر (قارچ) که باعث عفونت شده‌اند، انجام می‌دهد.

۸. قرص کوتریموکسازول برای عفونت ادراری

آنتی‌بیوتیک‌ها معمولاً اولین روش درمانی عفونت‌های دستگاه ادراری هستند. سولفامتوکسازول، سفالکسین و نیتروفورانتوئین از شناخته‌شده‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت ادراری هستند.

۹. قرص کوتریموکسازول برای اسهال

برای درمان اسهال شدید باید از آنتی‌بیوتیک استفاده کرد. آزیترومایسین و کوتریموکسازول برای درمان اسهال شدید مسافران ترجیح داده می‌شوند.

۱۰. شربت کوتریموکسازول برای دل درد و اسهال کودکان

معمولاً در درمان اسهال و دل درد کودکان، آنتی بیوتیک تجویز نمی‌شود و با درمان‌های گیاهی درمان می‌شود. اما در موارد حاد و عفونت شدید، دارو با توصیه پزشک مصرف می‌شود.

دوز مصرف و مقدار مصرف قرص کوتریموکسازول

کوتریموکسازول معمولاً به‌صورت خوراکی در دوز بزرگسالان 960 میلی‌گرم (تری متوپریم 160 میلی‌گرم و سولفامتوکسازول 800 میلی گرم) دو بار در روز تجویز می‌شود.

دوزهای کمتر برای درمان طولانی‌مدت و در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی داده می‌شود. دوزهای کوتریموکسازول دو بار در روز برای کودکان عبارت‌اند از:

• به‌عنوان سوسپانسیون کودکان: از 6 هفتگی تا 5 ماهگی، 120 میلی‌گرم.
• مصرف قرص: 6 ماه تا 5 سال، 240 میلی‌گرم
• به‌صورت قرص: تا 12 سال، 480 میلی‌گرم

کوتریموکسازول به‌طورکلی نباید به نوزادان زیر 6 هفته داده شود، زیرا خطر کرنیکتروس از ترکیب سولفونامید وجود دارد، اگرچه ممکن است در نوزادان از سن 4 هفتگی برای درمان یا پیشگیری از پنومونی پنوموسیستیس استفاده شود. دوزها در 3 روز متوالی در هفته یا برای 7 روز در هفته تجویز می‌شوند.

کوتریموکسازول را به‌طور منظم مصرف کنید تا سطح دارو را در بدنتان ثابت نگه‌دارید.

دوز شربت کوتریموکسازول برای کودکان

در جدول زیر، دوز مصرفی شربت کوتریموکسازول برای کودکان در سنین مختلف قرار دارد:

سن کودک	دوز استاندارد
6 هفته تا 5 ماه	2.5 میلی‌لیتر هر 12 ساعت
6 ماه تا 5 سال	5 میلی‌لیتر هر 12 ساعت
6 تا 12 سال	10 میلی‌لیتر هر 12 ساعت

عوارض جانبی قرص کوتریموکسازول ۴۰۰/۸۰

 موارد زیر، رایج‌ترین عوارض جانبی مرتبط با سولفاتریم هستند:

• حالات تهوع
• استفراغ
• زائده‌های پوستی
• واکنش‌های آلرژیک شدید
• عفونت کلستریدیوم دیفیسیل (ممکن است گاهی رخ دهد)
• احساس بیماری
• کم‌آبی
• سردرد (اگر سردرد ادامه داشت، به پزشک خود اطلاع دهید و تا زمانی که با پزشک صحبت نکرده‌اید، دیگر دوز مصرف نکنید).

تأثیر قرص کوتریموکسازول بر قاعدگی

بسیاری از افراد فکر می‌کنند که آنتی‌بیوتیک‌ها باعث تاخیر در چرخه قاعدگی می‌شوند اما هیچ دلیل علمی‌ای برای این حرف وجود ندارد.

موارد احتیاط قرص کوتریموکسازول

برخی از داروها برای افراد با شرایط خاص مناسب نیستند. قبل از شروع مصرف کوتریموکسازول، مهم است که پزشکتان بداند:

• باردار هستید یا در دوران شیردهی قرار دارید.
• عملکرد کبد یا کلیه‌هایتان مشکل دارد.
• آسم دارید.
• اختلال خونی دارید. به‌خصوص اگر اختلال خونی ارثی نادری به نام پورفیری دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
• کمبود آنزیمی به نام  G6PD دارید.
• مقادیر کمی ویتامین اسیدفولیک دارید.
• داروی دیگری مصرف می‌کنید. شامل هر داروی بدون نسخه، گیاهی و مکمل می‌شود.
• تابه‌حال به یک دارو واکنش آلرژیک داشته‌اید. بسیار مهم است که اگر تابه‌حال واکنش بدی به آنتی‌بیوتیک سولفونامید داشته‌اید به پزشک خود اطلاع دهید.

در موارد زیر باید دارو با احتیاط مصرف شود.

• ایجاد حساسیت شدید بعد از مصرف دارو: در این مورد باید مصرف دارو با مشورت پزشک قطع شود زیرا ادامه آن می‌تواند واکنش‌های شدیدتری را در بدن به دنبال داشته باشد.
• کمبود فولات: در بیمارانی که به کمبود فولات مبتلا هستند، باید بااحتیاط مصرف شود.
• برفک: برخی افراد پس از مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک دچار برفک (عفونت مخمری که باعث قرمزی و خارش در دهان یا واژن می‌شود) می‌شوند. اگر به برفک دهان مبتلا هستید، با پزشک خود مشورت کنید.
• واکسن زدن: این دارو ممکن است کارکرد واکسن حصبه را متوقف کند. اگر قرار است واکسن بزنید،.به پزشک خود اطلاع دهید.

در تمام حالات، برای جلوگیری از عوارض شدیدتر، بهتر است از پزشک خود، مشاوره دارویی بگیرید.

منع مصرف کوتریموکسازول

موارد منع مصرف شامل موارد زیر است:

• حساسیت مفرط شناخته‌شده به تری متوپریم، سولفونامیدها یا هر ترکیب دیگر موجود در فرمولاسیون دارو
• بارداری
• نارسایی شدید کبد، آسیب جدی پارانشیم کبد یا یرقان
• اختلالات جدی هماتولوژیک و پورفیری
• بیماری مزمن کلیوی شدید که در آن نمی‌توان اندازه‌گیری مکرر غلظت پلاسما انجام داد.
• منع مصرف برای نوزادان در ۶ هفته اول (به‌جز برای درمان یا پیشگیری از پنوموسیستیس جیرووسی (P. carinii)

مصرف کوتریموکسازول در نوزادان

کوتریموکسازول نباید در 6 هفته اول زندگی به نوزادان داده شود زیرا خطر عوارض جانبی را به دنبال خواهد داشت.

مصرف کوتریموکسازول در بارداری

استفاده از قرص کوتریموکسازول ۴۰۰ در دوران بارداری منع مصرف دارد و توصیه نمی‌شود. مصرف آنتی بیوتیک در سه‌ماهه اول (در طول اندام زایی) و 12 هفته قبل از بارداری با افزایش خطر ناهنجاری‌های مادرزادی، به‌ویژه ناهنجاری‌های مرتبط با کمبود اسیدفولیک مادر (که به‌احتمال‌زیاد مربوط به مکانیسم اثر سولفاتریم است) همراه خواهد بود. سایر موارد عبارت‌اند از:

• نقایص لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا
• ناهنجاری‌های قلبی عروقی (مانند ناهنجاری ابشتاین)
• نقایص دستگاه ادراری
• شکاف‌های دهانی
• خطر زایمان زودرس
• وزن کم هنگام تولد

مصرف کوتریموکسازول در دوران شیردهی

در 6 هفته اول پس از تولد که احتمال کمبود G6PD وجود دارد یا نوزاد هنوز زردی دارد، کوتریموکسازول نباید برای مادر شیرده تجویز شود.

مصرف کوتریموکسازول در افراد مسن

استفاده از کوتریموکسازول در بیماران مسن خطر بروز عوارض جانبی شدید را افزایش می‌دهد. در صورت استفاده طولانی‌مدت با دوز بالا، مکمل‌های فولات را در نظر بگیرید.

تداخلات دارویی شربت و قرص کوتریموکسازول

برخی از محصولاتی که ممکن است با این دارو تداخل داشته باشند عبارت‌اند از:

• رقیق‌کننده‌های خون (مانند وارفارین)
• دوفتیلید
• متنامین
• متوترکسات
• دیورتیک‌ها
• پیریمتامین

برای اطلاع از تداخلات دارویی قرص کوتریموکسازول با داروهای مصرفی خود باید مشاوره دارویی داشته باشید. شما می‌توانید از طریق سایت با این متخصصان در ارتباط باشید.

اطلاعات دارویی کوتریموکسازول 400/80 میلی‌گرم

اطلاعات دارویی قرص سولفامتوکسازول را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید.

اشکال دارویی	عوارض رایج	تداخلات دارویی
قرص (دوز مصرف بزرگسالان)	زائده‌های پوستی	رقیق‌کننده‌های خون (مانند وارفارین)
قرص (برای کودکان)	واکنش‌های آلرژیک شدید	دوفتیلید
سوسپانسیون	عفونت کلستریدیوم دیفیسیل (ممکن است گاهی رخ دهد)	متنامین
محلول تزریقاتی	احساس بیماری	متوترکسات

مکانیسم اثر کوتریموکسازول

سولفامتوکسازول یک آنتی‌بیوتیک سولفونامید باکتریواستاتیک است که با سنتز اسیدفولیک در باکتری‌های حساس تداخل می‌کند. معمولاً در ترکیب با تری متوپریم تجویز می‌شود که یک مرحله متوالی در سنتز اسیدفولیک باکتریایی را مهار می‌کند.

این عوامل به‌طور هم‌افزایی برای مسدودکردن اسیدهای نوکلئیک و پروتئین‌هایی که برای رشد و تقسیم باکتری‌ها ضروری هستند و استفاده از آن‌ها به کاهش مقاومت باکتریایی کمک می‌کند، عمل می‌کنند.

سولفامتوکسازول برای درمان انواع عفونت‌های باکتریایی ازجمله عفونت‌های ادراری مفید است.

اشکال دارویی کوتریموکسازول

داروی کوتریموکسازول در اشکال قرص برای بزرگسالان و کودکان، سوسپانسیون و محلول برای تزریق در رگ تولید می‌شود.

سوالات متداول شما

در این قسمت، مهم‌ترین سؤالات شما را پاسخ می‌دهیم:

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به پزشک متخصص

داروی کوتریموکسازول یک آنتی بیوتیک ترکیبی است که برای درمان بیماری‌های باکتریایی استفاده می‌شود. افرادی که به پنی سیلین حساسیت دارند می‌توانند داروی سولفامتوکسازول مصرف کنند، اما برای افرادی که به سولفونامیدها (از ترکیبات این دارو) حساسیت دارند، مناسب نیست. شایع‌ترین عوارض جانبی احساس بیماری، اسهال و سردرد هستند و اگر بعد از مصرف داروی خوراکی یا تزریقی کورتیموکسازول با دوز  ۴۰۰/۸۰ میلی‌گرم دچار هرگونه بیماری پوستی یا حساسیت شدید، حتماً به دکتر عفونی یا پزشک عمومی اطلاع دهید.

در وب‌سایت امکان تعیین وقت حضوری و مشاوره تلفنی با دکتر عفونی وجود دارد.همچنین می‌توانید با مشاوره دارویی تمامی سوالات خود را از داروساز بپرسید.

مراقب سلامتی شماست!

منابع: en.wikipedia، go.drugbank3، go.drugbank2، go.drugbank، patient.info، nhs.uk، arpimed.am